تأثيرات جهاني شدن بر اشتغال زنان مسلمان (5)

بر طبق گزارش صندوق جمعيت و دفتر توسعه سازمان ملل، فقر در دنيا چهره زنانه دارد و زنان فقيرترين فقيرها هستند. زنان وقتي در خانه با کمبود غذا مواجه مي شوند، اولين کاري که انجام مي دهند اين است که غذاي خود را تقليل داده تا فرزندان خود را سير کنند. به همين دليل، سوءتغذيه بيماري شايع زنان و دختران در ميان اين جوامع است. حال با وجود اين همه سختي و مشکلات معيشتي، زنان چگونه مي توانند به حقوق خود فکر کنند؟ در صورتي که حاضرند از کمترين حق خود به خاطر فرزندان خود بگذرند.
به نظر مي رسد ديدگاه هاي موجود درباره اشتغال زنان در جوامع اسلامي کمتر واقع گرا بوده و بيشتر در هر دو سر طيف آرماني مي باشد. اما چنانچه بتوان در خانه و جامعه زمين هايي فراهم آورد تا زنان مسلمان با آگاهي و دورانديشي شرايط خود و خانواده و جامعه را درک کند و با آزادي اشتغال در منزل و يا خارج از منزل را انتخاب کند، آن گاه از نظر روحي ارضاء مي شود. چنانچه زن بتواند در اشتغال فردي حمايت هاي همسر، کارفرما و دولت را کسب کند، بهره وري او بالا خواهد رفت. به نظر مي رسد تنها در صورت انتخاب رضايتمند است که مي توان بازده خوبي از اشغال زن در خانواده، جامعه و توسعه کشور انتظار داست.

8- بررسي ديدگاه اسلام نسبت به اشتغال زن
 

اسلام براي تحکيم و ثبات خانواده اهميت زيادي قائل است و آن را منشاء و کانون تربيت جامعه مي داند. اسلام ضمن اينکه براي زن و مرد تکاليف خاصي مشخص کرده است، در خانواده نيز زن و شوهر را مکمل يکديگر مي داند و بر مشارکت هر دو در تربيت فرزاندان تأکيد دارد. همچنين در ديدگاه اسلامي نه تنها حرمتي براي اشتغال زن وجود ندارد بلکه در مورد کار و تلاش هر فرد مسلمان تأکيد بسيار شده است. اسلام حقوق زن و مرد را در کار و تلاش به رسميت مي شمارد و تفاوتي بين آنان قائل نيست. امام خميني رهبر فقيد انقلاب کار را از حقوق زن مي داند. ايشان مي فرمايند:
«در نظام اسلامي، زن همان حقوقي را دارد که مرد دارد، حق تحصيل، حق کار، حق مالکيت، حق رأي دادن و حق رأي گرفتن.»
البته بحث هاي فقهي فراواني در اين رابطه مطرح است، اما در اينجا سعي شده به برداشت کلي اسلام نسبت به اشتغال زن پرداخته شود. به طور کلي، در ديدگاه اسلامي براي کار زن در منزل و خارج از منزل منعي وجود ندارد. حتي زن براي کار در منزل نيز مي تواند از همسرش طلب اجرت نمايد. امام خيمي(ره) در مقابل اين سؤال که آيا مرد مي تواند زن را مجبور به انجام امور خانه (مرتب و تميز کردن، غذا پختن و...) کند، به صراحت پاسخ مي دهند که: «مرد حق ندارد زن خود را مجبور به کار خانه کند».چنانچه زن منابع مالي يا درآمدي داشته باشد، بعد از ازدواج نيز حق بهره برداري از آن متعلق به خود اوست. زن مي تواند به صورت مستقل از همسر به کسب درآمد بپرداز، اما تنها مسئله اي که مانع از اشتغال زن متأهل مي شود، اجازه خروج از منزل است که در اختيار مرد مي باشد. البته بنا به فتواي امام خميني (ره) زن و مرد مي توانند هنگام عقد ازدواج شروطي را در رابطه با شيوه اشتغال و ساير فعاليت هاي زن با توافق يکديگر در عقدنامه درج کرده وبه آن عمل کنند.
در خاتمه تأکيد بر اين نکته اهميت دارد که ادعاي ديدگاه زن - محور نسبت به مانع بودن اسلام براي اشتغال زنان کاملاً رد مي شود. همچنين ادعاي ديدگاه خانواده - محور که مبناي تفکر خود را عمل به شريعت اسلامي مي داند، قابل قبول نيست. پس مي توان نتيجه گرفت که زن مسلمان با حفظ هويت اسلامي خود هيچ گونه منعي از نظر اسلام براي اشتغال ندارد و آنچه تا به حال به عنوان موانع اشتغال زن مسلمان مطرح شده برگرفته از تعابير نادرست و سنت هاي گذشته است که با شرايط جامعه جهاني و روند رو به رشد جهاني شدن و نياز جوامع اسلامي به توسعه، لازم است مورد تجديد نظر قرار گيرد.

9- نتيجه گيري و پيشنهادها
 

در جمع بندي بحث جهاني شدن و بازار کار و توليد زنان با نگاه اجمالي به فرصت ها و آسيب هايي که جهاني شدن بر جوامع اسلامي و نهايتا بر زنان مسلمان گذاشته است و با در نظر گرفتن دغدغه هاي زن مسلمان مثل حفظ هويت ديني، حفظ خانواده و مشارکت در توسعه و تضمين حقوق فردي و اجتماعي خود پيشنهادهايي را در دو سطح کلان و خرد در محورهاي زير ارائه مي دهيم. اين پيشنهادها در 5 بخش سياست هاي فرهنگي و حمايتي دولت ها و اقدامات دولت ها، علما و مبلغين ديني، انجمن هاي غيردولتي زنان و اقدامات تک تک زنان مسلمان دسته بندي شده است.

الف - سياست هاي فرهنگي و حمايتي دولت ها
 

1. توجه به ثبات خانواده و تکريم زن خانه دار و کار او به عنوان ارزش معنوي و مادي براي جامعه از طريق ارتقاي فرهنگ عمومي، آموزش رسمي و غير رسمي و اطلاع رساني جمعي و احتساب ارزش مادي آن در توليد ناخالصي ملي،
2. ترسيم آينده روشن و اميدوارکننده براي زن خانه دار از طريق گسترش تأمين اجتماعي و تخصيص منابع کافي در اين خصوص،
3. تدوين سياست مشخص براي اشتغال زنان بدون هرگونه برداشت تبعيض آميز از اسلام و منطبق با نيازهاي زنان و جامعه در روند جهاني شدن.

ب- اقدامات دولت ها
 

1. تقويت ابزارهاي قانوني حمايت از زنان شاغل رسمي و غير رسمي؛
2. فراهم کردن دسترسي همه اقشار زنان به مهارت هاي فني و حرفه اي در سطوح بالا؛
3. تضمين اجراي قانون اشتغال بدون تبعيض؛
4. اختصاص منابع خاص براي حمايت از فعاليت هاي سازمان يافته غير دولتي و تعاوني براي اشتغال زنان؛
5. اولويت دادن به اشتغال زنان خودسرپرست و سرپرست خانوار؛
6. اتخاذ تدابيري براي تواتري کردن اشتغال زنان(رفت و برگشت زن به بازار کار در هنگام نياز فرزندان و همسر براي مراقبت بيشتر)؛
7. آماده کردن زيرساخت هاي لازم براي حضور زنان در بازرا کار(مهد کودک هاي مناسب، قوانين و مقررات و...)؛
8. استفاده از متخصصين زن در سطوح تصميم گيري و سياست گذاري؛
9. زمينه سازي و تخصيص منابع براي گسترش فعاليت هاي غيردولتي زنان (خيريه، آموزشي، خدماتي و...).

ج- اقدامات و ارشادات علما و مبلغين ديني
 

1. پاسخ به سؤالات و نيازهاي عصر حاضر زن مسلمان با توجه به اصول، مباني و فقه اسلامي؛
2. تشويق و ترويج رعايت اخلاق اسلامي بين زن و مرد در جامعه و خانواده؛
3. تشويق مردان و فرزندان براي کمک در امور خانه به همسران و مادران شاغل؛

د - اقدامات جوامع و گروه هاي غير دولتي زنان مسلمان (در سطوح محلي و فرامرزي)
 

1. فراهم کردن زمينه هاي افزايش دانش و مهارت ها و اطلاعات مورد نياز عصر حاضر براي زن مسلمان (مانند زبان انگليسي، کامپيوتر، اينترنت، تکنولوژي هاي پيشرفته و...)؛
2. تأسيس شبکه هاي اطلاع رساني جهاني براي تبادل نظر و تجربه بين زنان مسلمان شاغل؛
3. حضور فعال در شبکه هاي جهاني در موضوعات اشتغال و توسعه؛
4. حضور فعال در مجامع و سازمان هاي بين المللي و تلاش براي معرفي ديدگاه هاي زن مسلمان نسبت به خانواده و اشتغال و اثرگذاري در ترتيبات بين المللي؛
5. برنامه ريزي براي ارتقاي مهارت هاي و آگاهي هاي زنان کارگر؛
6. تأسيس شبکه هاي محلي و جهاني براي حمايت از زنان مسلمان شاغل در سرتاسر دنيا (به هنگام تعدي به حقوق و ارزش هاي انساني و اسلامي آنان)؛
7. راه اندازي و تقويت شبکه هاي کاريابي محلي و بين المللي براي زنان مسلمان.

ه - اقدامات فردي زن مسلمان
 

1. تلاش در جهت ارتقاي دانش، آگاهي ها و مهارت هاي خود متناسب با نياز کشور (محل زندگي) و جامعه جهاني؛
2. تلاش در جهت حفظ هويت اسلامي، انجام فرايض ديني در هر شرايطي و انتقال ارزشها و هويت ديني به خانواده و نسل آينده؛
3. آشنايي بيشتر با اخلاق اسلامي و تلاش براي رعايت آن به وسيله خود و خانواده (مانند بالا بردن تحمل در برابر مشکلات و حفظ خود در مقابل خودباختگي فرهنگي).

- کمالي، حسين، جامعه، کار و توسعه، تهران: وزارت ارشاد اسلامي- سازمان چاپ و انتشار، 1383.
- کارشايسته و اقتصاد غير رسمي، ترجمه محمد ضيائي بيگدلي، تهران: پژوهشکده امور اقتصادي -1383.
- شولت، بان آرت، جهاني شدن، ترجمه، مسعودکرباسيان، تهران: شرکت انتشارات علمي و فرهنگي، 1382.
- سفيري، خديجه، جامعه شناسي اشتغال، تهران: انتشارات تبيان، 1377.
- اعرازي، شهلا، جامعه شناسي خانواده، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، 1380.
- کار، مهرانگيز، زنان در بازارا کار ايران، تهران: انتتشارات روشنگران، 1373.
- رستمي، الهه، جنسيت، اشتغال، اسلام گرايي، ترجمه رويارستمي، تهران: جامعه ايرانيان، 1379.
-منصورنژاد، محمد، مسأله زن، اسلام و فمينيسم، تهران، نشر برگ زيتون، 1381.
- سريع القلم، محمود، ايران و جهاني شدن، چالش ها و راه حلها، تهران، مجمع تشخيص مصلحت نظام، مرکز تحقيقات استراتژيک، 1384.
- ابوت، پانه، کلر، مقدمه اي بر جامعه شناسي (نگرش هاي فمينيستي). ترجمه، مريم خراساني، حميد احمدي، تهران، دنياي مادر، 1376.
- مطهري، مرتضي، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، انتشارت صدرا، (چاپ دهم)، 1373.
- کرمي، محمدتقي، «خوانش انتقادي اشتغال زنان»، ماهنامه علمي، فرهنگي و اجتماعي زنان، حوراء شماره هشتم، آبان و آذر 1383.
- شکوه، نوايي نژاد، «خانواده در جهان معاصر»، ماهنامه علمي فرهنگي و اجتماعي زنان، حوراء شماره سوم، اسفند 82 و فروردين 1383.
- مجموعه مقالات، تعاون، زن و اشتغال، وزارت تعاون، بهار 1375.
- ساروخاني، باقر، مقدمه اي بر جامعه شناسي خانواده، انتشارات سروش، تهران، 1375.
- انصاري، حميد، حديث بيداري، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني، 1378.
- کولايي، حافظيان، نقش زنان در توسعه کشورهاي اسلامي، انتشارت دانشگاه تهران، 1385.
منبع: فصلنامه راهبرد، شماره 41، پاييز 1385، صص249 - 245.